Διαβάζοντας ζούμε περισσότερο.

Το κείμενο του Ουμπέρτο Έκο, που ακολουθεί, περιέχεται σε ένα μικρό βιβλίο με τίτλο «Del furore di possedere libri» (Edizioni Libreria Malavasi di Milano, 2001). Το βιβλίο αυτό περιέχει απαντήσεις Ιταλών διανοουμένων στο ερώτημα «Γιατί να διαβάζουμε βιβλία;» και γράφτηκε για να διανεμηθεί σε μαθητές της μέσης εκπαίδευσης.

Είναι αλήθεια ότι, όταν δεν συμβαίνει τίποτα, λέμε ότι ο χρόνος δεν περνάει και ότι, όταν έχουμε περάσει ώρες ή μέρες γεμάτοι πάθος, λέμε ότι ο χρόνος πέρασε μέσα σε μια στιγμή. Αλλά αυτό συμβαίνει μόνον όταν βρισκόμαστε «μέσα» στην πλήξη ή στην έξαρση. Προσπαθήστε όμως τώρα να ξανασκεφτείτε μια πληκτική μέρα ή βδομάδα που περάσατε πριν από κάμποσο καιρό. Θα θυμηθείτε ελάχιστα πράγματα και εκείνες οι ώρες ή οι μέρες, που ήσαν όλες όμοιες, θα κατέχουν ελάχιστο χώρο στη μνήμη σας. Υπάρχουν άνθρωποι που, όταν φτάνουν στο τέλος της ζωής τους, αφού έκαναν κάθε μέρα τα ίδια πράγματα, κοιτάζουν προς τα πίσω και θαρρούν πως ούτε καν υπήρξαν στον κόσμο. Όλα πέρασαν με τρομερή ταχύτητα. Σκεφτείτε αντίθετα μία μέρα ή μια βδομάδα, στην οποία συνέβησαν πάρα πολλά πράγματα, το ένα μετά το άλλο, όλα συγκινητικά (είτε ήσαν χαρές είτε ήσαν σκοτούρες ή πόνοι). Θα θυμηθείτε ώρες ή μέρες γεμάτες, θα έχετε την εντύπωση ότι έχετε ζήσει πάρα πολύ.Εγώ νομίζω ότι αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους οι άνθρωποι αφοσιώνονταν πάντα στην ανασύσταση του παρελθόντος, είτε με το στόμα των γερόντων που αφηγούνταν ιστορίες γύρω από τη φωτιά, είτε μέσα από ιστορίες γραμμένες στα βιβλία.Όποιος, μαζί με τις προσωπικές του αναμνήσεις, έχει στη μνήμη του και εκείνη την ημέρα που δολοφονήθηκε ο Ιούλιος Καίσαρας ή τη μάχη του Βατερλό, θυμάται περισσότερα πράγματα από όποιον δεν γνωρίζει τίποτα για όσα συνέβησαν στους άλλους.Εγώ, ανάμεσα στις αναμνήσεις μου, έχω και μερικές πολύ συγκινητικές, για πράγματα που δεν συνέβησαν σε μένα αλλά στον πατέρα μου ή στη μητέρα μου ή στη γιαγιά μου και που μου τα αφηγήθηκαν (συχνά πάρα πολλές φορές, αλίμονο), έτσι ώστε κατέληξαν να αποτελούν μέρος της δικής μου προσωπικής μνήμης. Ενθυμούμενος περισσότερα πράγματα, είναι σαν να έχω ζήσει για περισσότερο καιρό. Νομίζω ότι αυτός είναι ένας καλός λόγος για να διαβάζουμε βιβλία, ανεξάρτητα από τους άλλους λόγους, αισθητικούς ή μορφωτικούς, που προβάλλονται συνήθως. Φυσικά, αν διαβάζουμε επειδή μας υποχρεώνουν να το κάνουμε (όπως συμβαίνει μερικές φορές στο σχολείο), η εμπειρία αυτή είναι πληκτική και επομένως είναι από εκείνες που δεν αφήνουν ίχνη στη μνήμη. Αλλά αν διαβάζουμε από πάθος, είναι κάτι διαφορετικό.Κάποτε ο μεγάλος εκδότης Βαλεντίνο Μπομπιάνι είχε πει: «Ένας άνθρωπος που διαβάζει αξίζει για δύο». Μπορούμε να κατανοήσουμε αυτή τη φράση με την έννοια ότι όποιος διαβάζει είναι πιο καλλιεργημένος και επειδή γνωρίζει περισσότερα πράγματα μπορεί να τύχει να έχει μεγαλύτερη επιτυχία στη ζωή. Αλλά γνωρίζουμε πολύ καλά ότι μερικές φορές έχουν επιτυχία ακόμη και άνθρωποι που δεν αξίζουν τίποτα και που δεν έχουν ποτέ διαβάσει τίποτα. Όχι, δεν είναι για την επιτυχία που πρέπει να διαβάζουμε. Είναι για να ζούμε περισσότερο.Στην παιδική μου ηλικία μου συνέβησαν, όπως και σε όλους, τόσα πράγματα, ακόμη και να με βομβαρδίσουν και σας βεβαιώνω ότι ακόμη και η ανάμνηση πολλών νυχτών που περάσαμε στο αντιαεροπορικό καταφύγιο, ενώ ακούγαμε εκρήξεις πάνω από το κεφάλι μας και ωστόσο παίζαμε με τα άλλα παιδιά, είναι συναρπαστικό στοιχείο του παρελθόντος μου. Και όμως έχω την αίσθηση ότι έζησα μια πάρα πολύ μακρά παιδική ηλικία και πολύ γεμάτη, ακριβώς επειδή είναι γεμάτη από αναμνήσεις που έκλεψα από άλλους, τις έκλεψα από τον Σαντοκάν και τον Ιανέζ ενώ διέτρεχαν με το καράβι τους τις θάλασσες της Μαλαισίας, από τον ντ' Αρτανιάν ενώ μονομαχούσε με το Βαρόνο του Γουίντερ, από τον άνθρωπο με τη μάσκα που κυνηγούσε με πάθος την Νταϊάνα Πάλμερ ή και από τον Ρέντσο και τη Λουκία που έφευγαν για τη λίμνη του Κόμο. Ναι, επειδή εκείνο το τμήμα της περισσότερης ζωής που κατακτάει κανείς διαβάζοντας δεν κάνει διάκριση ανάμεσα σε μεγάλα έργα τέχνης και σε ψυχαγωγική λογοτεχνία, αποτελούν μέρος της ζωής μου και η σκάλα της Οδησσού του «Θωρηκτού Ποτέμκιν» και οι καταδιώξεις ταχυδρομικών αμαξών που έχω δει σε γουέστερν. Αλλά, στο βάθος, αποτελούν μέρος της ζωής μου και μη μυθιστορηματικές υποθέσεις, ιστορίες με δεινόσαυρους, ο τρόπος με τον οποίο η μαντάμ Κιουρί ανακάλυψε το ράδιο, ορισμένα αιώνια ερωτήματα για τον κόσμο, τη ζωή και το θάνατο.Σε κάθε περίπτωση μην αφήνετε να σας εκβιάζουν όσοι λένε ότι πρέπει να διαβάζουμε μόνο σημαντικά βιβλία. Έχω ζωηρές και υπέροχες αναμνήσεις από βιβλία ίσως ανούσια, τα οποία όμως μου τροφοδότησαν μακρά απογεύματα έξαρσης. Είμαι πολύ ευγνώμων σε όλους εκείνους οι οποίοι, γράφοντας για μένα, μου προσέφεραν μια ζωή τόσο μεγάλη, ώστε δεν κατορθώνω να τη θυμηθώ όλη μονομιάς και πρέπει να τη θυμάμαι με δόσεις. Γι' αυτό ελπίζω να ζήσω για πολύ, για να θυμάμαι όλα αυτά που μου έχουν αφηγηθεί.Ίσως όταν είμαστε πολύ νέοι δεν σκεφτόμαστε ότι αξίζει τον κόπο να ζήσουμε πολύ, αλλά σας βεβαιώνω ότι καθώς περνούν τα χρόνια (ήδη μετά τα τριάντα και τα σαράντα) το να έχει ζήσει κανείς περισσότερο δεν είναι κάτι άξιο περιφρόνησης. Επομένως, το να διαβάζουμε τώρα είναι μια καλή εξασφάλιση, δεν λέω για τα γηρατειά, αλλά για μιαν ωριμότητα που δεν θ' αργήσει να 'ρθει. Κι αυτό πέρα από την απόλαυση που θα νιώσουμε τώρα. Αν κάθε τηλεοπτική εκπομπή είναι όμοια με εκείνη της προηγούμενης βδομάδας, κάθε βιβλίο, ακόμη και το πιο ανόητο, είναι διαφορετικό από ένα άλλο.

Αναδημοσίευση από την εφ. Ελευθεροτυπία (ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 14/09/2001)